Sitemizde Dünyadaki lezgiler.türkiyedeki lezgiler, türkiyedeki köyleri hakkında bilgiler bulabilirsiniz."viri lezgiyar sad huray"
LEZGİYİZ, ЛЕЗГИЯР
TÜRKIYƏDƏ LƏZGILƏR
Ləzgilər ulu Qafqazın köklü xalqlardan biri olaraq Cənubi Dağıstan və Şimali Azərbaycanda eləcə də dünyanın bir sıra ölkələrində yaşayırlar. Bu ölkələrdən biri də Türkiyədir. Dünyadakı ləzgilərə “Türkiyədə də ləzgilər yaşayır” deyəndə bir çox suallarla qarşılaşıram. Bu sualın cavabını aydınlaşdırmaq üçün bu yazını yazmaq qərarına gəldim.
Ləzgilərin bu ölkəyə ilk gəlişi 1877-1878-ci illərə təsadüf edir. Onların doğma torpaqlarından ayrılaraq ta uzaq Türkiyəyə kimi gəlmələrinin səbəbi həmin dövrdə hökumət qüvvələri tərəfindən Şeyx Şamil hərəkatı tərəfdarları və iştirakçılarının izlənməsi olmuşdur. Dağıstanın müxtəlif yerlərindən Türkiyəyə köçmüş ləzgilər əsasən 3 kənddə məskunlaşmışdılar. Bunlardan ikisi Balıkəsirdə, biri isə İzmirdə yerləşir.
Hal-hazırda bu kəndlərdən ən böyüyü Balıkəsir vilayətində yerləşən Kirnə (Ortaca) kəndidir. Digər kəndlərdə güclü assimilyasiya getdiyi halda bu kəndin əhalisi doğma adət-ənənələrini qismən də olsa saxlamışdır. Bu kənd vilayətin inzibati mərkəzindən 13 km uzaqlıqda yerləşir. Kirnə hal-hazırda 70 evi və 400-ə yaxın əhalisi olan kiçik bir kənddir. Uzun illər boyu kənd Bursa, Balıkəsir, İzmir, İstanbul kimi ətraf vilayətlərə və Almaniyaya gedən ailələrlə çoxlu köç vermişdir. Kəndin yaranışı ləzgilərin bu torpaqlara köç etməsi tarixinə təsadüf edir. Amma kəndin neçənci ildə salınası haqqında dəqiq yazılı məlumat yoxdur. Əvvəllər “Aslanar bulağı” adlandırılan iki aslan figuru olan bulaq mövcud olsa da, indi dağıdılmışdır. Yalnız “Mered bulax” adlı bulaq indiyə qədər qalıb.
Kirnə kəndinin adı 1961-ci ildə Ortaca olaraq dəyişdirildi.
Adın dəyişdirilmə səbəbi onun ətrafindakı kəndlərin mərkəzində yerləşməsi kimi qələmə alınmışdır. Əvvəllər bu kəndin əhalisi ətrafdakı türk kəndlərin tərəfindən soyuq qarşılanmışdır. Onlar kənd əhalisinə “yabancı köylülər gəldi” deyə yaxınlıq göstərməmişdilər. Səbəbi əhalinin Rusyadan gəlməsi və yerli əhaliyə tanış olmayan dildə danışması olmuşdur. Ləzgilərin müsəlman olduğunu görən türklər və bu əhalinin Şeyx Şamil nəvələri olduqlarını öyrəndikdən sonra əlaqələr möhkəmlənməyə başlanmışdır. Əvvəllər kənd əhalisi öz adət-ənənələrini tam olaraq yerinə yetirdikləri halda zaman axımında bəziləri yaddan çıxmışdır. Bunlardan biri də xalçaçılıq sənətidir. Demək olar ki hal-hazırda heç kim xalçaçılıqla məşğul olmur. Kənd əhalisi bir hissəsi əkinçilik və heyvandarlıqla, bir hissəsi ticarət və inşaatla məşğuldur. Kirnəlilər XX əsrin 70-ci illərinə qədər toylarda akkardionla Qafqaz mahnıları ifa edib öz rəqs havalarında oynasalar da, indi bu ənənələr aradan çıxmışdır. Kənd əhalisinin böyük əksəriyyəti doğma ana dilini qoruyub saxlamışdır və indi də aralarında ləzgicə sərbəst danışib ünsiyyət qura bilirlər. Bunlardan savayı qoruyub saxlaya bildikləri sərvətlərdən biri də ləzgi mətbəxinin bir çox milli yemək növləridir.
Balıkəsir vilayətinə bağlı ikinci ləzgi kəndi Yayla (Dümbərəz) adlanır. Yaylalılar Türkiyəyə ilk gələn ləzgilərdən hesab olunurlar. Belə ki, onların bu ölkəyə gəlişi 1867-1870-ci illərə təsadüf edir. İlk zamanlar əhali relyefi Dağıstan təpəliklərinə bənzəyən Kəltəpə adlı yerdə məskunlaşmışdılar. Laklin buranın iqliminin sərt olması əhalini kəndin yerini 20 il ərzində 4 dəfə dəyişmək məcburiyyətində qoymuşdur. Kənddən digər vilayətlərə köç edənlərin sayının çox olmasının nəticəsi olaraq hal-hazırda Yaylada 30 ev qalmışdır.
İzmir vilayətində yerləşən Dağıstan kəndi 1877-ci ildə doğma yurdlarından köç etmiş ləzgilər tərəfindən salınmışdır. İlk dövrlərdə kənd 202 sakindən və 42 evdən ibarat idi. İlk vaxtlar bu kəndin adı 'Mecidiye Köyü' adlandırılmışdı. Daha sonra kəndin rəsmi adı “Dağıstan” olmuşdur. Dağıstan indi 100 ev və 300 nəfərə yaxın əhalisi olan bir kənddir. Burada da vəziyyət digərlərində olduğu kimidir. Gənc nəsil doğma dili və adət-ənənələri haqqında demək olar ki, çox cüzi dərəcədə məlumata malikdir.
Türkiyədə yerləşən ləzgi kəndləri haqqında məlumatları toplamaqda köməklik göstərən Kirnə kənd sakini Rəcəb Güvənə təşəkkürümü bildirirəm.
ЛЕЗГИНСКАЯ ДИАСПОРА В ТУРЦИИ...
Летом 1989 года, когда я возглавлял лезгинский культурный центр "Шарвили", художник Имамали познакомил меня с замечательным человеком -Ибрагимом Афажаном. Меня поразило, что, несмотря на то, что Ибрагим Афажан являлся гражданином Турции и ни разу до этого у нас не бывал, он замечательно и удивительно необычно говорил по-лезгински. Из бесед с ним я узнал, что в Турции проживает много лезгин, имеются даже целые лезгинская села. Все это было удивительно для меня, и я решил увидеть все это своими глазами. Я начал готовиться к поездке в Турцию. За это время между мной и Ибрагимом Афажаном завязалась переписка. Писали мы турецким алфавитом по-лезгински и неплохо понимали друг друга.
И вот наступил день, когда я оказался в Турции, в вилайете Балакесир, где в основном и сосредоточена лезгинская диаспора.
По мнению некоторых местных жителей, название "Балакесир" дословно означает "отрежь рыбе голову" или же происходит от слов балык есир "в рыбьем плену". Говорят, еще во времена турецко греческих войн османские власти решили заселить свои западные районы переселенцами из Кавказа, дабы видеть в их лице заодно и защитников этих земель. Кстати, ландшафт этих земель похож на вид лезгинских предгорных районов, возможно, это послужило определяющим стимулом в выборе этих районов для обитания.
В вилайете Балакесир, в двадцати километрах к северу от города, расположено
ИСТОРИЯ, АРХЕОЛОГИЯ, ЭТНОГРАФИЯ, ДЕМОГРАФИЯ
лезгинское селение Кирне (в настоящее время название села изменено на Ортажа) Многие кирнейцы помнят историю своего рода, своих предков, пере селившихся в Турцию Основываясь на их сведениях, а также на хронике их родов, можно сделать вывод, что селение Кирне основано лезгинами переселенцами, покинувшими родину после подавления восстания 1877 года Селение Кирне расположено на возвышении, Лезгинки к северу и северо-западу от села расположены личные земельные угодья сельчан поля, сады, нивы Как нам рассказал сельский староста Ильман Будут (его предки -стальцы), в селе около ста домов, многие дома пустуют (хозяева работают в городах, а многие обосновались там полностью) Дома построены в традициях лезгинской сельской архитектуры, большинство из них покрыто красной черепицей В селе имеются мечеть с высоким минаретом и чайха на, заменяющая клуб Жители довольно хорошо говорят на лезгинском языке, и у приезжего складывается ощущение, будто он попал в одно из предгорных лезгинских селении
Кроме Кирне лезгины проживают в населенных пунктах Дюмберез (вилайет Ба-лакесир), Дагестан (около Бергамы), Гю нейкин (около Яловы), Лезгикент (около Измира)
Население преимущественно занимается сельским хозяйством, животноводством Продукцию реализуют на городских рынках. Горожане в большинстве своем ре месленники или рабочие. Идет усиленный процесс урбанизации сельского населения Выходить замуж за сельского жите ля считается делом не престижным, поэто му молодежь подается в города Происходят много смешанных браков, и дети в таких семьях не говорят на лезгинском (есть и счастливые случайности дочь поэта Гаджи Магомеда (Мехмет Ферди Эсер)
в Турции за приготовлением афарар
Жанан хорошо говорит по лезгински, хотя ее мать югославская албанка)
Турецкие лезгины помнят многое из истории своего рода, твердо придерживаются принципа сохранения родовых имен, благодаря которому многие из них находят своих родственников в Дагестане
По нашим наблюдениям, забвение национального в диаспоре на чужбине начинается с того, что сначала забываются счет, пого ворки и пословицы,песни и танцы, сказки и фольклор, национальная кухня, традиции и элементы быта, а затем язык, особенности и черты национального характера и прочее. Как показывает жизнь лезгинской диаспоры в Турции, этот процесс может охватывать несколько веков (от ста до пятисот лет, в зави симости от условий жизнеобитания)..
Отрадно было встретить в далекой ту рецкои стороне лезгин-поэтов, творящих на лезгинском языке. Вообще нужно отме тить тот факт, что в Турции лезгины не утратили своего врожденного этнического чувства любви к слову Благодаря им, до нас дошли неизвестные стихи Етима Эмина, Эсер Ходжи из Кирне и Рухуна Махмуда Эфенди Известный лезгинский ученый и поэт Рухун Махмуд Эфенди эмигрировал в Турцию после восстания 1877 года и жил в с Дюмберез. Их стихи напечатаны в журнале "Лезгистан
